Hasta Bina, içerisinde yaşanılan ya da çalışılan bir binanın sağlık zararlısı olarak tanımlanan ve solunan havanın kalitesini bozan/düşüren herhangi bir kirletici tarafından sarılması veya istila edilmesi sonucu ortaya çıkan olumsuz durumdur. Ayrıca hasta bina sendromu çalışılan bina ile bağlantılı olarak çalışanlarda ortaya çıkan, üst solunum yolu iritasyonu, baş ağrısı, yorgunluk ve kızarıklık gibi spesifik olmayan şikayetleri ifade eder.
HASTA BİNA SENDROMUNUN SEBEPLERİ
1.Kapalı Ortam Hava Kirleticileri
Çalışma ortamının sıcaklığının çok yüksek ya da çok düşük olması durumunda çalışanlara rahatsızlık vermektedir. Çalışma ortamındaki sıcaklık değerlerinin artması kişide uyku hissi ve yorgunluk oluşmasına, sıcaklık derecesinin aşağı düşmesi ise kişinin huzursuz ve daha az dikkatli olmasına sebep olmaktadır.
-Etkileyen diğer faktörlerden biri de kimyasal faktörlerdir. Amonyak, Asetik Asit, Karbondioksit, Karbon monoksit (temiz kabul edilebilecek havada CO düzeyinin 0,02 ile 1,0 ppm arasında, konutlarda 0.005’i, işyerlerinde ise 0,01’i aşmaması gerekmektedir). Kimyasal faktörler insanlarda, astım, nefes darlığı, gözlerde yanma, ciltte tahriş; taşikardi, koma ve şok (özellikle kapalı ortamdaki CO miktarının çok yüksek olması durumunda ortaya çıkmaktadır); kusma, terleme, mide bulantısı, baş ağrısı gibi sağlık sorunları oluşturmaktadır.
2.Havalandırma Sistemi
Havalandırma sistemi HBS de önemli bir diğer faktördür. Isıtma, havalandırma ve klima sistemleri (HVAC) dış ortamdan temiz havayı emerek, ısıtır-soğutur, nemlendirir ve sirküle eder. Kapalı ortam hava kalitesinin sağlanabilmesi için bu sistem binanın tüm kullanılabilir alanlarına temiz hava sağlayabilmeli, kapalı ortamdaki kirli havayı uzaklaştırıp kirlilik konsantrasyonunu azaltmalıdır. HVAC sisteminin yetersiz fonksiyonu birtakım sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin, HVAC sistemi dış ortamdan kirli hava sağlıyorsa, binaya kontamine hava verilebilir. Bu sistemin kendisi de kirlilik kaynağı olabilmektedir.
HASTA BİNA SENDROMUNUN SAĞLIK ÇALIŞANLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
-Hastaneler çeşitli kimyasalların kullanıldığı, çalışanların gürültü, aydınlatma, havalandırma, ergonomi, stres gibi faktörlerden kolayca etkilendiği kurumlardan biridir. Hastane çalışanlarının maruz kaldığı bazı uçucu kimyasallar Hasta Bina Sendromu’nun (HBS) bir parçası olan Kakosmi Sendromu’nun (KS) oluşmasında öncelikli faktör olmaktadır.
-Özellikle ameliyathane, yoğun bakım üniteleri, radyoloji, patoloji, biyokimya ve klinik mikrobiyoloji laboratuarlarında ve temizlik ve dezenfeksiyon amacıyla kullanılan kimyasal madde/malzeme ve çözeltiler Kakosmi Sendromu’nun oluşmasına sebep olmaktadır.
-Ayrıca sağlık çalışanlarının kullandığı lateks kauçuk eldivenler alerjilere sebep olmaktadır.
-Bununla birlikte ilaç, dezenfektan ve steril ürünler ve temizlik ürünleri gibi sağlık hizmetleri alanında birçok başka alerjen de mevcuttur ve dezenfektanların, sterillerin ve temizlik ürünlerinin birçoğu da güçlü tahriş edicilerdir.
-Tarcan ve arkadaşlarının (2000) bina kalitesi ve sağlık işletmelerinin performansa etkisinin araştırıldığı çalışmalarında hastaneler mülkiyetlerine göre gruplandırılarak buradaki iç hava kalitesi, aydınlatma, ergonomi, ses düzeyi, iş ortamında kaynaklı sağlık şikayetleri ve binaların yeterlilik düzeyleri ile ilgiler bilgiler toplanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda çalışanların iş yerinden kaynaklanan sağlık şikayetleri ile bina genel yeterliliği arasında ilişki olduğu, hastaneler arasında bina genel yeterliliği bakımından farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, konfor, iş ortamından kaynaklı sağlık şikayetleri ve bina genel yeterlilik düzeyleri ile ilgili olarak hastane sınıflarına göre yapılan analiz sonuçlarına göre en iyiden başlayarak özel hastaneler, devlet, üniversite ve SSK hastanelerinin olduğu tespit edilmiştir.
HASTA BİNA SENDROMUNUN ÖNLENMESİ
Kapalı ortamdaki mobilya, halı gibi araçların düşük emisyonlu olanları kullanılmalıdır.
Temizlik ürünleri, spreyler, boya, vernik gibi malzemelerin az kullanılması ve bu malzemeler saklanırken kapakları sıkıca kapatılmalıdır.
Kapalı ortamlarda tütün mamullerinin kullanımının yasaklanıp, özellikle gebeler sigara dumanına maruz bırakılmamalıdır.
Mutfak, yemekhane gibi yerlerde aspiratör ve havalandırma fanları kullanılmalıdır.
Soba bacaları her yıl temizlenmeli, mutfak ve banyo sıkça havalandırılıp nem oluşması engellenmelidir.
Çocuk ve oturma odaları, mutfak ve banyo gibi ıslak yerler halı ile kaplanmamalıdır.
Kapalı alanlarda iklimlendirme koşullarının iyi ayarlanması ve dijital baskı atölyeleri ve kuru temizleyici gibi iş yerleri iyi havalandırılmalıdır.
HBS’nin altındaki nedenlerin araştırılmasında hastanın ayrıntılı anamnezinin alınması ve iş yerine ait bilgilerin detayları sorgulanmalıdır.
Çalışanlara stresle baş etme yöntemlerine dair eğitimler verilmeli ve HBS’nin önlenmesinde farklı disiplinlerden uzmanların işbirliği halinde çalışması gerekmektedir (mimar, mühendis, hekim, hemşire gibi) (Erdoğan Zeydan ve ark.,2009:593).
Bireysel davranışsal faktörler ve zihinsel ve psikolojik sağlık durumu belirlenmelidir.
Stresin azaltılmasında örgüt işlev ve kültürü geliştirilmelidir.
Makalenin sahibi: Birgül YABANA KİREMİT
